4 edele waarheden

Uit dharma-lotus.nl
Naar navigatie springen Naar zoeken springen
Categorie indeling
Home
Boeddhisme
4 edele waarheden
en het 8 voudige pad
Hong Kong Budha.jpg
4 edele waarheden
en het 8 voudige pad
De 4 edele waarheden
De 5, 8 en 10 voorschriften
De 5 voorschriften van de boeddhistische moraal
Het 8 voudige pad
Mindfulness
Vipassana
Dhamma wiel

De 4 edele waarheden (cattãri ariyasaccãni), en het daaruit voortkomende 8-voudige pad, vormt de basis van de boeddhistische filosofie. Al in zijn eerste leerrede in juli 589 v. Chr. in het Hertenpark van Sarnath (nabij Varanasi, India) maakt Gautama de Boeddha melding van deze waarheden:

1e leerrede van Gautama de Boedha

Monniken, er zijn 2 extremen die door iemand die de thuisloosheid is ingetrokken , niet gevolgd moeten worden. Welke twee? De overgave aan het najagen van zinnelijk genot, te vinden in zintuiglijke objecten, die laag is, vulgair, de weg van de gewone mensen, onedel, onheilzaam, en de overgave aan zelfkwelling, die leedvol is, onedel, onheilzaam - deze beide extremen vermijdend monniken, is de voleindigde ontwaakt tot de middenweg, die de ogen opent, die kennis brengt, die leidt tot vrede, tot direct inzicht, tot ontwaken, tot nirvana.

En wat monniken is de middenweg waartoe de Voleindigde ontwaakt is? Het is dit edele 8-voudige pad, namelijk; zuiver spreken, zuiver handelen, zuiver levensonderhoud, zuivere concentratie, zuivere neutraliteit, zuivere observatie, zuivere gedachten en zuiver inzicht. Dit monniken, is die middenweg waartoe de Voleindigde ontwaakt is, die de ogen opnet, die kennis brengt, die leidt tot vrede, tot direct inzicht, tot ontwaken, tot nirvana. Dit monniken is de edele waarheid van het lijden... (Pali-canon: Sacca-Samyutta, SN 56.11).

Waarna de 4 stadia van de 4 edele waarheden uitgelegd worden. Dit staat beschreven in meerdere sutta's (SN 56.11, MN 141, DN 22) en in vele andere sutta's worden de 4 edele waarheden aangehaald. Het is vaak de eerste dharma lezing die gegeven wordt binnen een retraite en ook Gautama de Boeddha begon zijn lezingen vaak met dit onderdeel. Het welbekende 8-voudige pad komt voort uit de 4 edele waarheden en tegelijk zijn de waarheden een soort "test" om in te zien hoe ver het begrip van een toehoorder is.

De 4 edele waarheden

De 4 waarheden zijn 4 op elkaar volgende inzichten die iemand dient te begrijpen alvorens met inzicht-meditatie (zoals vipassana) te kunnen beginnen; als iemand begeerte niet ziet als een bron van lijden maar als een bron van geluk dan zal diegene geen reden zien om deze begeerte los te gaan laten. Zijn vipassana oefeningen zullen niet verder gaan dan het ervaren van rust aan de oppervlakte. De 4e edele waarheid volgt dus op het inzien van de 3e edele waarheid die volgt op het inzien van de 2e die volgt op het inzien van de 1e;

  • 1e edele waarheid: dhukka - het leven bestaat uit lijden
  • 2e edele waarheid: Samudaya - de oorzaak van dit lijden
  • 3e edele waarheid: Nirodha - de waarheid van het verdwijnen van het lijden
  • 4e edele waarheid: Magga - de waarheid (Dharma) van de weg. Magga verwijst naar het 8-voudige pad

8 voudige pad

De 4e waarheid is de uitleg hoe je uit het lijden kan komen. Dit is tevens het 8 voudige pad.

1e edele waarheid: dhukka - het leven bestaat uit lijden

Gautama de Boeddha beschreef dhukka (Pali; lijden, stress, angst, ontevredenheid) als volgt:

"Dit, monniken, is de Edele Waarheid van Dukkha: geboorte is lijden, ouderdom is lijden, ziekte is lijden, de dood is lijden, verdriet en weeklagen, pijn, smart en wanhoop zijn lijden; omgaan met hetgeen waarvan je een afschuw hebt is lijden, gescheiden worden van het geliefde is lijden, niet krijgen wat men wil hebben is lijden – kortom, de vijf groepen (die object zijn) van hechten, zijn lijden." (Mahã-Satipatthãna-Sutta, DN 22, ii 306, 18).

Dhukka is datgene wat je waarneemt aan de oppervlakte (rüpa) en waar je bewust van bent. Dhukka is het gevolg van een gevolg van een gevolg maar is nooit de bron zelf. Deze 1e edele waarheid legt uit dat het leven uit lijden bestaat. Niet enkel en alleen, maar lijden is een onlosmakelijk onderdeel van het leven zoals de mens deze kent. Alleen al het verouderingsproces, ziek worden of het overlijden (van naasten) brengt lijden met zich mee. Dit lijden kan zich op verschillende manieren manifesteren en wordt per onderdeel uitgelegd:

  • geboorte
  • ouderdom - ouder worden, aftakelen, tanden verliezen, grijs worden, gerimpelde huid krijgen, vitaliteit verliezen, zintuigen die achteruit gaan
  • sterven
  • droefenis - leed, treurnis, smart, innerlijk verdriet, verslagenheid
  • weeklagen - gejammer, lamenteren, wenen, huilen
  • pijn - lichamelijk leed, lichamelijk ongemak, leedvol onaangenaam gevoel dat ontstaat uit contact van het lichaam met iets
  • terneergeslagenheid - geestelijk ongemak, leedvol onaangenaam gevoel dat ontstaat uit contact van de geest met iets
  • vertwijfeling - wanhoop, zorgen, gekweldheid, verscheurdheid
  • niet krijgen wat men wenst
  • de 5 geledingen van het toe-eigenen - lichaam, gevoelens, cognitie, drijfveren, gewaarwordingen

Pijl.png lees meer over dit onderwerp op: 5 khanda's

Je kunt het lijden zien als onderdeel van het leven en accepteren voor wat het is. Je kunt het proberen te camoufleren middels fijne gedachten en positief denken. Je kunt het karma of lot noemen en je kunt het zien als een opdracht van god. Dit wordt gezien als een onjuiste denkwijze aangezien het lijden wel degelijk overkomelijk is door in te zien wat de processen van het lijden zijn. Er dient een inherente behoefte te bestaan om niet genoegen te nemen met dit lijden. vandaar ontstaat de vraag waar dit lijden vandaan komt en of lijden wel zin heeft. Om deze vraag te beantwoorden gaan we naar de 2e waarheid kijken: Samudaya.

2e edele waarheid: Samudaya - de oorzaak van het lijden

Gautama de Boeddha beschreef Samudaya als volgt:

"Dit monniken, is de Edele Waarheid van de Oorzaak van Lijden: het is de hunkering die wedergeboorte (patisandhi) veroorzaakt en welke gepaard gaat met begeerte en wellust, en welke bevrediging zoekt in dingen, dan weer hier, dan weer daar, namelijk: hunkering naar zintuiglijke geneugten (kama tanha), hunkering naar bestaan, en hunkering naar niet-bestaan." (Mahã-Satipatthãna-Sutta, DN 22, ii 306, 19).

"De oorzaak van het lijden" wordt ook wel "de drie bronnen van lijden" of "de drie mentale vergiften" genoemd:

  • begeerte
  • aversie
  • onwetendheid

Begeerte en aversie zijn eigenlijk hetzelfde omdat beiden voortkomen uit 'willen'; begeerte is het wel willen, aversie is het niet-willen. Hoewel het begeren (en dus aversie) heel breed en uitgewaaierd over alle aspecten van het leven kan gaan richt het zich uiteindelijk altijd op 3 aspecten ((AS VII, #38):

  • verlangen naar zintuiglijk genot (kãmatanhã)
  • verlangen naar voortbestaan (bhavatanha)
  • verlangen naar vernietiging (vibhavatanhã), idem als aversie

De reden dat je wel of niet iets wilt is de onwetendheid die schuilt in de motivaties. Onwetendheid creëert dus begeerte en aversie. In de Mahã-Satipatthãna-Sutta (DN 22) staat beschreven hoe begeerte ontstaat en langs welke stappen het verloopt. Een zelfde volgorde kun je invullen vanuit de aversie kant:

  • Begeerte komt op bij alles wat aantrekkelijk van aard is, daar richt begeerte zich op,
  • de zintuigpoorten (oog, oor, neus, tong, tastzin, geest) zijn aantrekkelijk van aard,
  • vormen, geluiden, geuren, smaken, tastbare dingen en objecten van de geest zijn aantrekkelijk van aard,
  • waarneming met het oog, oor, neus, tong, tastzin en de geest is aantrekkelijk van aard,
  • indrukken van het oog, oor, neus, tong, tastzin en de geest is aantrekkelijk van aard,
  • de daaruit ontstane gevoelens zijn aantrekkelijk van aard,
  • voorstelling van vormen, geluiden, geuren, smaken, tastbare dingen en objecten van de geest zijn aantrekkelijk van aard,
  • het gericht zijn op deze zintuiglijke objecten is aantrekkelijk van aard,
  • de begeerte naar deze zintuiglijke objecten zijn aantrekkelijk van aard,
  • het richten van de gedachte op deze zintuiglijke objecten is aantrekkelijk van aard,
  • het overwegen van deze zintuiglijke objecten is aantrekkelijk van aard, daar richt begeerte zich op.

Wat hier bedoelt wordt is dat alles wat van aantrekkelijke aard is een uitnodiging herbergt om te begeren. Het lijden zit hem niet in de aantrekkelijke dingen maar in het begeren van de aantrekkelijke dingen. Dit begeren is een bijna logisch gevolg op het ervaren van aantrekkelijke dingen. Het begeren is lijden om meerdere redenen:

  • begeren is datgene willen hebben wat je (nog) niet hebt. Dit leidt tot verlangen,
  • begeren is het koesteren van datgene je wel hebt, hopende dat het nooit verouderd, veranderd, kapot gaat. Dit leidt tot zorgen,
  • begeren is een scheidslijn tussen datgene je wel wilt en datgene je niet wilt,
  • begeren leidt tot hoop en verwachting en op een bepaalde uitkomst van een situatie,
  • begeren leidt tot jaloezie, teleurstelling en boosheid als de verwachting niet uitkomt,
  • begeren leidt tot en slecht zelfbeeld als de niet uitgekomen verwachting jezelf betreft.

Zoals gezegd is onwetendheid de basis van begeerte en aversie. Zodra je inzicht hebt vervalt onwetendheid en daarmee de bron van aversie en begeerte. De vraag naar inzicht is de uitnodiging naar de 3e edele waarheid; nirodha.

Pijl.png lees meer over dit onderwerp op: Mentale vergiften

3e edele waarheid: Nirodha - de waarheid van het verdwijnen van het lijden

Gautama de Boeddha beschreef Nirodha als volgt:

"Dit, monniken, is de Edele Waarheid van de Opheffing van Lijden: Het is het gaandeweg verdwijnen en uiteindelijk ophouden van voornoemde begeerten. Het opgeven, het laten varen, het loslaten en de verwerping van deze hunkering zonder dat er een spoor van overblijft." (Mahã-Satipatthãna-Sutta, DN 22, ii 310, 20).

De mens zoekt bestaansrecht en begeerte en aversie geeft dit. De wens de wereld en vooral onszelf maakbaar te maken zorgt ervoor dat we voeding blijven geven aan deze bronnen van lijden, terwijl de waarheid van geluk heel ergens anders ligt. Niet de wereld en onszelf maakbaar maken maakt ons gelukkig, maar deze accepteren zoals deze maakt ons gelukkig. Dat is de kern van de 3e edele waarheid, observeer en accepteer de dingen zoals ze zijn; pas dan zie je de diepere schoonheid ervan in. Bij deze 3e waarheid leren we los te laten. Het loslaten is géén actief zelfstandig proces maar een gevolg van ontwikkeling waarbij inzichten worden verkregen. Inzichten verdrijft onwetendheid en als onwetendheid verdreven is zijn begeerte en aversie eveneens verdreven. Dit wordt de onthoudingen (virati's) genoemd en er zijn 3 vormen van onthoudingen waarbij "onthouding door uitroeiing" de beste manier is om los te laten omdat het vanuit inzicht gebeurt. Middels onthoudingen zorgen we ervoor niet meer in begeerte en versie terecht te komen:

natuurlijke onthouding (sampattavirati)

Dit is het onthouden van onzuiver gedrag als de gelegenheid zich voordoet op basis van ego-gerichte factoren zoals status, aanzien of beroep. Iemand kan zich onthouden van stelen uit angst betrapt te worden wat zijn status zou schaden. Hoewel het onthouden ervoor zorgt dat er geen lijden wordt gecreëerd is de intentie om te onthouden onzuiver en conditioneel.

onthouding door het opnemen van leefregels (samãdãnavirati)

Dit is het conditioneel naleven van (leef)regels om zodoende te voorkomen dat we lijden veroorzaken middels ons gedrag. Een verschil met natuurlijke onthouding is dat we middels het opnemen van leefregels de gelegenheid tot onzuiver gedrag deels uitbannen. Een monnik leeft in een klooster en en heeft geen bezit, heeft geen baan en geen andere verantwoordelijkheden en komt zodoende niet in situaties waarin een getrouwde burger wel in verkeert. De gelegenheid tot onzuiver gedrag is dan deels afwezig en zodoende komt deze onthouding voort uit (leef)regels.

onthouding door uitroeiing (samucchedavirati)

Dit is de meest zuivere vorm van onthouding, omdat het voortkomt vanuit een zuivere intentie. Iemand hoeft zich niet te ontrekken uit situaties om zich toch zuiver te gedragen. Het zuivere gedrag komt voort uit een diepgeworteld inzien en begrijpen wat bhavana-maya pañña wordt genoemd. Dit uitroeien is een proces op zich waarin de 4 onbegrensdheden ontwikkeld dienen te worden, vandaar uit is onthouding door uitroeiing pas mogelijk. De 4 onbegrensdheden zijn:

  • liefdevolle vriendelijkheid (mettã)
  • gelijkmoedigheid (upekkhã)
  • mededogen (karunã)
  • medevreugde (muditã)

Onthouding door van uitroeiing is een proces op zich waarbij positieve mentale factoren eerst ontwikkeld moeten worden. Hoe je dit kunt doen laat de 4e edele waarheid ons zien: magga.

Pijl.png lees meer over dit onderwerp op: Liefde

4e edele waarheid: Magga - de waarheid van de weg

Gautama de Boeddha beschreef Magga als volgt:

En wat dan, monniken, is de edele waarheid van de weg die leidt tot het ophouden van het lijden? Het is het 8-voudige pad..." (Mahã-Satipatthãna-Sutta, DN 22, ii 312, 21).

De 4e edele waarheid is de uitleg over het 8-voudige pad. Deze kan je zien als handleiding voor de 3 meditatiemethoden die Gautama de Boeddha ontwikkeld heeft: vipassana, de jjhãna's en de 4 vormen van cultiveren van aandacht. De 8 paden zijn weer opgedeeld in 3 blokken:

  • sillã: de beoefening van moraliteit, het onthouden van alle onheilzame handelingen van lichaam en spraak.
  • samãdhi: de beoefening van concentratie zodat we de geest scherpen om vervolgens bewust naar onszelf te kijken en observeren.
  • pañña : het ontwikkelen van wijsheid en zuiver inzicht van onze ware aard.
Sillã Samãdhi
zuiver spreken zuiver concentratie
zuiver handelen zuivere neutraliteit
zuiver levensonderhoud zuivere observatie


Door het beoefenen van één der meditatietechnieken ontwikkeld én doorloopt je het 8-voudige pad. Zodoende krijg je diepe inzichten over de processen van begeerte en aversie die lijden doen veroorzaken. Door deze processen wordt zuiver inzicht verworden wat onwetendheid verdrijft. Tegelijk onthoudt men zich van onzuiver gedrag door onthouding door uitroeiing. Het volledig begrijpen en inzien van de 4 edele waarheden én het 8-voudige pad is een voorwaarde voor verlichting.

4 edele waarheden en het 8-voudige pad

Zoals reeds gezegd is de 4e edele waarheid het 8-voudige pad. Het 8e pad is op zijn beurt weer het volledig inzien van de 4 edele waarheden. De uitleg hierover is tweeledig: Enerzijds is dit geheel een cirkelredenatie waarin het ene het andere bevestigd. Anderzijds zijn er meerdere lagen waarop inzicht verkregen kan worden; allereerst zal alles cognitief begrepen gaan worden. Het cognitief begrijpen van de 4 edele waarheden leidt tot het cognitief begrijpen van het 8-voudige pad waarna de 4 edele waarheden gevoelsmatig begrepen gaan worden, etc... Op een steeds dieper niveau komen dezelfde leerstellingen en inzichten voorbij tot aan de verlichting aan toe.

4 edele waarheden 8 voudige pad Pad-techniek Bereik
Leven bestaat uit Lijden Mindfulness morele discipline (Sillã)
Het Lijden kent altijd een oorsprong Mindfulness morele discipline (Sillã)
Deze oorsprong ligt altijd in jou Mindfulness morele discipline (Sillã)
De oplossing van het Lijden
is het 8 voudige pad:
zuiver spreken Mindfulness morele discipline (Sillã)
zuiver handelen Mindfulness morele discipline (Sillã)
zuiver levensonderhoud Mindfulness morele discipline (Sillã)
zuivere concentratie Concentratie meditatie focus ( Samadhi)
zuivere neutraliteit Concentratie meditatie focus ( Samadhi)
zuivere observatie Concentratie meditatie focus ( Samadhi)
zuivere gedachten Vipassana meditatie wijsheid/inzicht ( panna)
zuiver inzicht
(= 4 edele waarheden)
Vipassana meditatie wijsheid/inzicht ( panna)

Pijl.png lees meer over dit onderwerp op: 8-voudige pad

Uitleg op film