Panna: verschil tussen versies

Uit dharma-lotus.nl
Naar navigatie springen Naar zoeken springen
(Nieuwe pagina aangemaakt met '{{#seo: |title=Pañña, wijsheid |titlemode=append |keywords=wijsheid, panna, boeddhisme, boeddha, boeddhistisch, Dharma, Pali-canon, Gautama, boeddhist, waarheden, soetra, sutta, Dhamma, meditatie, inzicht, Ivar Mol, Dharma-Lotus, mindfulness, India, Nepal |description=Uitgebreide uitleg over het boeddhisme in het algemeen en de boeddhistische filosofie, de Dharma en de Pali-canon in het bijzonder. }} {{boeddhisme}} De Dharma|boeddhistische filosofie (D...')
(geen verschil)

Versie van 18 nov 2022 06:06

De boeddhistische filosofie (Dharma) is een fascinerende gedachtengoed welke door veel mensen bestudeerd worden, maar niet beoefend. Anderen mediteren elke dag en proberen mindful te zijn zonder de Dharma te kennen. Het ene werkt net zo min als het andere en dat komt omdat beide aanwezig dienen te zijn; het één ondersteunt en bekrachtigt het ander. In het boeddhisme staat dit bekend als de Heilige 3-eenheid:

  • Pañña; ofwel wijsheid
  • Prana; ofwel de energie van balans
  • Nãman; de persoon die wijsheid verkregen heeft en in Prana verkeert

De 3 stadia van Pañña (Wijsheid)

Pañña is wijsheid en wijsheid verkrijg je altijd indirect, als de som van 3 aparte delen:

Kennis/mentaal + Ervaring/gevoel + Intuïtie = Wijsheid (Pañña)

In de Dharma wordt het als volgt omschreven:

  • Suta-mayã Pañña: ontvangende wijsheid (Kennisoverdracht)
  • Cintã-mayã Pañña: wijsheid verkregen door ervaring
  • Bhãvanã-mayã Pañña: wijsheid door eigen ondervinden middels inzichten

Toen Gautama de Boeddha in 528 v. Chr. zijn verlichting bereikte in Bodhgaya (India) verbleef hij daar nadien nog eens vijf weken om het gehele proces welke hij had doorgemaakt te evalueren en te bezien. Hij begreep dat het bereiken van de verlichting voor ieder mens eender is en dat ieder mens op zijn pad dezelfde route zal afleggen met dezelfde valkuilen en dezelfde inzichten op dezelfde momenten. Hij zag alle processen en stadia en wist dat dit in een filosofisch kader uit te leggen is. Tegelijk begreep hij dat uitleg geven over het proces (kennisoverdracht: Suta-mayã Pañña) niet voldoende zou zijn. Zoals hij de verlichting mede door ondervinden (ervaring: Cintã-mayã Pañña) had bereikt, zo zou iedereen het door ondervinden moeten gaan bereiken. De 'main-key' was inzicht en het verkrijgen van dit inzicht (Bhãvanã-mayã Pañña). Inzicht verdrijft onwetendheid en al het lijden wordt in oorsprong veroorzaakt door onwetendheid.

Het verkrijgen van wijsheid

Wijsheid verkrijg je nooit in 1 keer. Zo kan je alle inzichten in boeken en websites lezen en het zal niks in je veranderen omdat het slechts ontvangende wijsheid (Suta-mayã Pañña) is.

Een meditatieleraar die leerlingen aanneemt en een sangha (gemeenschap van monniken) opstart zou de Suta-mayã Pañña kunnen verzorgen middels het geven van lezingen en uitleg. Cintã-mayã Pañña zou de meditatie beoefening worden en dit kon hij faciliteren. Maar hoe verzorgd hij Bhãvanã-mayã Pañña? Dit proces is van buitenaf niet te sturen of aan te reiken een moet ieder persoon helemaal zelf doen. Suta-mayã Pañña en Cintã-mayã Pañña kan leiden tot Bhãvanã-mayã Pañña maar dat is geen vaste wetmatigheid of automatisme.

Suta-mayã pañña

Dit is wijsheid dat niet vanuit onszelf komt maar van een ander. Middels boeken of filmpjes, een lezing of een voordracht komt de Pañña op rationeel niveau binnen middels de zintuigen. Als we deze Pañña om welke reden dan ook overnemen is dit ontvangende wijsheid. Alle wijsheid begint bij Suta-mayã pañña, je moet het eerst zintuigelijk tot je krijgen voordat je er iets mee kunt doen. Of Suta-mayã pañña zich verder ontwikkeld tot Cintã-mayã pañña hangt helemaal van de persoon af. Zo selecteren wij mentaal de gehele dag door informatie die tot ons komt en soms doen we er iets mee en soms niet.

Cintã-mayã pañña

Cintã-mayã pañña kan pas ontstaan nadat Suta-mayã pañña heeft plaatsgevonden. De ontvangende wijsheid heeft op rationeel niveau herkenning en erkenning genoten. Rationeel klopt het en daarom gaan we er een verwantschap op gevoelsmatig niveau mee aan. Zodoende wordt de wijsheid gevoelsmatig. Cintã-mayã pañña beslaat ons gevoelscentrum en is per definitie gekoppeld aan ons Ego. De ontvangende wijsheden gaan we dan ook gebruiken op ons zelf, op ons ego. Dit is niet zozeer een spiritueel als meer een sociaal proces. De veranderingen die wij ervaren zullen dan ook gedragsveranderingen zijn en verandering van visie. Dit kan grote vormen aannemen maar zal altijd gericht zijn op tastbare dingen. We gaan dingen anders doen zoals werk, relaties, hobbys, inrichting, meer milieubewust of iemand wordt vegetariër. Deze veranderingen zijn tastbaar en benoembaar. Wat echter hetzelfde blijft zijn alle interne processen van begeerte en aversie en alles wat dit teweegbrengt in ons.

Bhãvanã-mayã pañña

Dit is de wijsheid die vanuit onszelf ontstaat en vind altijd plaats ná Suta-mayã pañña en Cintã-mayã pañña, Doordat we de ontvangende wijsheid op onszelf gaan toetsen en testen ervaren we de positieve uitwerking ervan en dat bij herhaling. We gaan rode lijnen herkennen, vergelijkingen trekken en zodoende komen we tot bepaalde inzichten die exact hetzelfde zijn als de informatie die we kregen bij Suta-mayã pañña. Het grote verschil is dat het bij Suta-mayã pañña wijsheid was die niet van onszelf was en nu wel. Cintã-mayã pañña heeft laten zien dat de ontvangende wijsheid klopt. Dit is wijsheid op spiritueel niveau en minder op aards niveau. De veranderingen die nu optreden zijn spiritueel van aard en zijn altijd gericht op processen en zijn niet of moeilijk tastbaar te maken.

Het gehele proces van Pañña beschreef Gautama de Boeddha als volgt:

zuiver begrip leidt tot zuivere gedachte
zuivere gedachte leidt tot zuivere spreken
zuiver spreken leidt tot zuiver handelen
zuiver handelen leidt tot zuiver levensonderhoud
zuiver levensonderhoud leidt tot zuivere inzet
zuivere inzet leidt tot zuivere opmerkzaamheid
zuiver opmerkzaamheid leidt tot zuivere concentratie
zuiver concentratie leidt tot zuivere wijsheid
zuiver wijsheid leidt tot zuivere bevrijding.

Er zijn vele technieken beschikbaar en elke techniek bediend weer een apart deel van Pañña. Zoals gezegd kan je nooit iemand Bhãvanã-mayã pañña geven en zodoende is praten altijd Suta-mayã pañña. Massage gaat dieper maar blijft ook relatief oppervlakkig, dit komt voornamelijk doordat het proces van buitenaf gegenereerd wordt: iemand masseert jou en jij ondergaat slechts. Met yoga en meditatie is dit anders; deze 2 technieken genereer jezelf bij jezelf zodat het inzichtelijke proces veel groter is. Bij yoga is er echter veel beweging wat op dieper niveau afleidend werkt. Meditatie werk puur vanuit de verstilling en vandaar dat meditatie het diepste inwerkt.

Pañña geen Suta-mayã pañña Cintã-mayã pañña Bhãvanã-mayã pañña
praten                    
massage                    
yoga                    
meditatie                    

4 edele waarheden en het achtvoudige pad

De 4 edele waarheden en het achtvoudige pad is een didactisch model waarin in een notendop de hele boeddhistische filosofie én de boeddhistische meditatietechniek wordt uitgelegd. Ook hier vormt Pañña een belangrijk onderdeel.


4 edele waarheden 8-voudige pad  
 
waarheid van het lijden    
de waarheid van de oorsprong van het lijden
de waarheid van het ophouden van het lijden
het achtvoudige pad: - zuiver spreken
  - zuiver handelen
- zuiver levensonderhoud
- zuivere concentratie
- zuivere neutraliteit
- zuivere observatie
- zuivere gedachten
- zuiver inzicht 4 edele waarheden


Het Achtvoudige Pad omvat twee vormen van meditatie: de concentratie-meditatie en de inzicht-meditatie. Met concentratie-mediatie (ook wel samatha genoemd) wordt de rusteloze geest beteugeld en de geestkracht gebundeld. Dit kan leiden tot diepe stadia van concentratie (ook wel absorbtie of jhana genoemd). Door inzicht-meditatie (vipassana) doorschouwt de yogi de drie fundamentele kenmerken van van het bestaan: de onbestendigheid (anicca) en de uiteindelijke onbevredigenheid (dukkha) van alle fysieke en mentale verschijnselen en het ontbreken van een duurzaam, sturend zelf (anatta). Daardoor neemt de hechting aan fysieke en mentale verschijnselen af en kunnen de verschillende stadia van verlichting gerealiseerd worden.

Sillã, samãdhi en pañña

De acht paden zijn gecategoriseerd in drie blokken:

  • sillã: de beoefening van moraliteit, het onthouden van alle onheilzame handelingen van lichaam en spraak.
  • samãdhi: de beoefening van concentratie zodat we de geest scherpen om vervolgens bewust naar onszelf te kijken en observeren.
  • pañña : het ontwikkelen van wijsheid en zuiver inzicht van onze ware aard.

Deze drie blokken verhouden zich als volgt met elkaar:

Sillã Samãdhi Pañña
zuiver spreken zuiver concentratie zuivere gedachte
zuiver handelen zuivere neutraliteit zuivere inzicht
zuiver levensonderhoud zuivere observatie


Allereerst dient in samsara (het dagelijks leven) een bepaalde zuiverheid van moraliteit (sillã) aanwezig te zijn wil iemand zover zijn om überhaupt te kunnen gaan beginnen met een spirituele filosofie. Middels het zuiver spreken, handelen en levensonderhoud ontstaat deze morele zuiverheid waarbij de eerste edele waarheden ingezien worden. Vervolgens is meditatie dé methode om dieper inzicht te verkrijgen, te beginnen met concentratie (samãdhi). Hierin worden zuivere concentratie, neutraliteit en observatie ontwikkeld. Samãdhi kan alleen ontwikkelen bij een stevige Sillã en deze twee versterken en ondersteunen elkaar nog eens. Vanuit die samenwerking treedt wijsheid en inzicht (pañña) op.

Hoewel de acht paden vaak in een vaste volgorde worden uitgelegd is er tijdens het beoefenen ervan geen volgorde aanwezig. Ontwikkeling vindt plaats op het pad als geheel. Verschillende onderdelen kunnen tijdelijk een voorname plaats hebben in iemands doen en laten maar het belangrijkste is het pad als geheel en niet de onderdelen van het pad. De acht stappen versterken en ondersteunen elkaar. Moreel gedrag leidt tot wijsheid en concentratie, wijsheid leidt tot concentratie en moreel gedrag en concentratie leidt tot moreel gedrag en wijsheid.

meditatie-vorm Pañña (wijsheid) proces pali
kalmte meditatie suta-mayã pañña 1e transformatie ãnãpãnasati
concentratie meditatie cintã-mayã pañña 2e transformatie samãdhi
inzicht meditatie bhãvanã-mayã pañña 3e transformatie pañña


Sutta-mayã pañña leidt naar het 1e transformatieproces Cintã-mayã pañña leidt naar het 2e transformatieproces Bhãvanã-mayã pañña leidt naar het 3e transformatieproces

Pañña

Halverwege het proces van observatie zal de meditatie overgaan van concentratie-meditatie naar inzicht-meditatie. Doordat je gedurende langere tijd het observatiepunt kunt aanschouwen (concentratie) en dit ook zonder oordeel of sturing doet (neutraliteit) ga je op een gegeven moment steeds meer zien en dus inzicht krijgen in datgene dat zich binnen het observatiepunt afspeelt. Dit is inzicht krijgen in de mentale vergiften en zodra deze zijn erkend (en de onbelangrijkheid ervan begrepen is) kunnen we het loslaten. Gautama de Boeddha omschreef het als volgt:

Als de wortels onberoerd blijven en stevig in de grond
brengt een gevelde boom steeds weer nieuwe scheuten voort.
Als de onderliggende gewoonte van verlangen en afkeer niet worden uitgeroeid, ontstaat het lijden steeds weer opnieuw.

Pañña is wijsheid en kan niet afzonderlijk gecreëerd worden. Pañña is de uitwerking van het gehele proces hiervoor waarbij sillã en samãdhi ontwikkeld zijn en elkaar verdiepen en versterken. Uit die 2-eenheid is pañña het logisch gevolg.

Sillã Samãdhi Pañña
zuiver spreken zuiver concentratie zuivere gedachte
zuiver handelen zuivere neutraliteit zuivere inzicht
zuiver levensonderhoud zuivere observatie


Pañña bhãvãna is het stadium waar je de inzichten zelf gaat ervaren. Ze hoeven niet meer aangereikt te worden en de ervaring komt van onderaf en niet meer van bovenaf. De meditatieve staat waarin je de oefeningen doet verandert ook. Lag de kern voorheen bij concentratie nu ligt deze bij inzicht: Vipassana bhãvãna. Hier bevinden zich de laatste 2 paden van het 8-voudige pad; zuivere gedachte en zuiver inzicht. Het beoefenen van Sillã komt in elke stroming, geloofsovertuiging, sekte of religie voor. Ook Samãdhi, concentratie, is niet uniek. Het unieke van de Dharma van Gautama de Boeddha is pañña oftewel wijsheid ontwikkelen door inzicht. Sillã en Samãdhi zijn de voorboden van pañña. Gautama de Boeddha omschreef het als volgt:

Als concentratie ondersteunt wordt door sillã levert concentratie veel vrucht op
Als wijsheid ondersteunt wordt door concentratie levert wijsheid veel vrucht op
Als de geest ondersteunt wordt door wijsheid raakt de geest bevrijd van alle onzuiverheid en treedt verlichting op.

zuivere gedachte

In de pali-canon (Saccavibhanga-Sutta, MN 141, iii 251, 25) wordt zuivere gedachte als volgt omschreven:

Het is de gerichtheid op de verzaking van begeerte, de gerichtheid op het opgeven van kwaadwillendheid, de gerichtheid op geweldloosheid - dat wordt de zuivere gedachte genoemd. Zuiver gedachte zijn gedachten die geen lijden te veroorzaken. Een gedachte staat nooit op zichzelf. De gedachte is ook altijd een eindstation, nooit een beginpunt. Een gedachte is een inactieve handeling voortkomend uit de gemoedstoestand welk voortkomt uit de emotie welk voortkomt uit Sillã. De gedachte is dus de laatste schakel van het proces en vandaar uit ontstaan weer nieuwe processen. Het voordeel van de laatste schakel is dat het een meetpunt is. Aan de gedachte kan je opmerken hoe het traject daarvoor in elkaar steekt. Is er een gedachte van boosheid, dan moet er dus een negatieve gemoedstoestand en een negatieve emotie ontstaat zijn geweest. De ‘zuivere gedachte’ is geen enkelvoudige opdracht: “vanaf nu heb ik alleen nog maar zuivere gedachtes”, dat gaat je niet lukken, omdat het niet de gedachte alleen is maar het gehele voorliggende traject. Met dit 7e pad wordt dus gevraagd al de voorgaande 6 paden nogmaals te observeren. Want als de gedachte niet zuiver is, zit er ergens een kink in de kabel. Haal die eruit voordat je met het 8e pad gaat beginnen.

In de tijd van Gautama de Boeddha was er een monnik met de naam Vakkhali. Hij was monnik geworden omdat hij de Boeddha graag mocht. Hij geloofde in de Boeddha, en hij was ingetreden zodat hij dicht bij de Boeddha kon zijn. De Boeddha wist dit en zei tegen hem: 'Ga weg van mij Vakkhali, hou op met mij te volgen. Hier is niets te vinden, dit is slechts een proces, je moet nu vertrekken.' Vakkhali zei: ' Wat heeft het voor zin voor mij om monnik te zijn als ik de Boeddha niet kan volgen. Alles zal aan me voorbij gaan, ik zal een armzalig leven leiden. Het zou beter zijn om dood te gaan dan om te leven,' en hij ging weg met de bedoeling om zelfmoord te gaan plegen. De Boeddha voelde mededogen met hem en zei: 'Vakkahli, degene die de Dharma in zichzelf ziet, ziet de Boeddha.' Niet de Boeddha als persoon, maar de Boeddha als proces.

Niet het lichaam, het lichaam is slechts tijdelijk, uiteindelijk sterft het. Maar als je het proces ziet, van de geestelijke en materiële verschijnselen die gezamenlijk opkomen en verdwijnen, zie je ook de Boeddha. In feite is er geen Boeddha, alleen maar het proces. Het idee van een Boeddha als persoon of een toekomstige Boeddha is niet belangrijk. Er zijn mensen die wachten op een toekomstige Boeddha, maar waarom wachten als hij al bij je is? Waarom zou je zo lang wachten? Als je meditatie beoefent in de richting van vipassana, kun je de Boeddha zo vaak als je wilt ontmoeten. Als je in aanraking komt met dit proces vind je vrede, altijddurende vrede. Als je iets volgt ben je een slaaf. Je wordt er moe van, vooral als je achter jezelf aanloopt, je ego. Ga nooit ergens achter aan lopen, het ego niet, zelfs niet de waarheid. Ben gewoon hier, ben aanwezig met wat er nu is, wat er hier is. Er zal niets aan je voorbij gaan. En de waarheid zal uit je binnenste, uit jezelf komen. Niet van boven, niet van buiten. Dan ben je pas vrij.

zuiver inzicht

In de pali-canon (Saccavibhanga-Sutta, MN 141, iii 251, 24) wordt zuiver inzicht als volgt omschreven:

Het weten omtrent het lijden, het weten omtrent de oorsprong van het lijden, het weten omtrent het ophouden van het lijden en het weten omtrent de weg die leidt tot het ophouden van het lijden - dat wordt zuiver inzicht genoemd.

Zuiver inzicht is inzicht zonder lijden te veroorzaken. Dit betreft het 8e en laatste pad waarbij alle processen doorlopen zijn en ingezien wordt dat het het lichaam, en daarmee het ik, niets anders is dan de optelsom van al deze processen bij elkaar. Dat het proces continu aan verandering onderhevig is, nooit op zichzelf staat en dat er nergens individualiteit te herkennen is.

1 - ontvangen wijsheid (Suta-mayã pañña)

Dit is wijsheid dat niet vanuit onszelf komt maar van een ander. Middels geschrift of prediking komt het op rationeel niveau tot ons. Als we deze wijsheid om welke reden dan ook overnemen is dat ontvangen wijsheid. Een reden kan zijn dat je je heel goed en prettig voelt bij deze wijsheid omdat je iets beloofd wordt: genade van een God, Walhalla, Nirvana of de Hemel. Een andere reden kan angst zijn. Angst voor het vagevuur, de duivel of de hel. Als je om deze redenen een wijsheid aanneemt is het wijsheid die je accepteert vanuit gehechtheid of uit aversie en sta je weer helemaal aan het begin van het 8-voudige pad.

2 - gevoelsmatige wijsheid (Cintã-mayã pañña)

De ontvangende wijsheid heeft op rationeel niveau herkenning en erkenning genoten. Rationeel klopt het en daarom gaan we er een verwantschap op gevoelsmatig niveau mee aan. Zodoende wordt de wijsheid gevoelsmatig.

3 - wijsheid op ervaring berust (Bhãvanã-mayã pañña)

Dit is de wijsheid die vanuit onszelf ontstaat, uit het eigen ondervinden, ons persoonlijke ondervinden van de waarheid zoals deze is. Dit is wijsheid op spiritueel niveau en minder op aards niveau. Als je echt terdege bewust bent van deze wijsheid en deze ook zo voelt en ervaart dan kunnen er veranderingen ontstaan. De rust aan de oppervlakte middels moraliteit (Sillã) en de concentratie (Samãdhi) waarmee we de geest scherpen heeft geleid tot een wijsheid die vanuit onszelf komt.

Gautama de Boeddha omschreef het als:

zuiver begrip leidt tot zuivere gedachte
zuivere gedachte leidt tot zuivere spreken
zuiver spreken leidt tot zuiver handelen
zuiver handelen leidt tot zuiver levensonderhoud