Sushumna nadi en 7 factoren van verlichting: verschil tussen pagina's

Uit dharma-lotus.nl
(Verschil tussen pagina's)
Naar navigatie springen Naar zoeken springen
(Verwijst door naar Nadi's)
Label: Nieuwe doorverwijzing
 
Geen bewerkingssamenvatting
 
Regel 1: Regel 1:
#REDIRECT [[Nadi's]]
{{Boeddhistische dharma}}
 
De '''7 factoren van [[verlichting]]''' ([[Pali-canon]]: M.118-i84) zijn 7 kwaliteiten die de beoefenaar in zichzelf ontwikkeld en cultiveert middels [[meditatie]]. De 7 factoren zijn zowel 'tools' als ook voorwaarden om [[verlichting]] te kunnen bereiken. Mediteren zonder kennis of het ontwikkelen van deze tools wordt gezien als richtingloos mediteren met als vergelijk: "Vissen zonder haakje". De 7 factoren van Verlichting zijn:
 
* opmerkzaamheid
* inzet en energie
* het onderzoeken van de gewaarwordingen
* verrukking
* concentratie
* balans
* gelijkmoedigheid
 
:''Wanneer deze zeven factoren goed ontwikkeld worden, voeren ze naar volmaakte wijsheid en naar Nibbāna. Ze worden bevorderd door afzondering, ontzegging, onthechten. (Pali-canon: M.77; M.118)''
 
 
==Opmerkzaamheid (sati)==
 
In het [[8-voudige pad]] wordt Opmerkzaamheid verder uitgeschreven in de paden Concentratie en Neutraliteit. Opmerkzaamheid is zonder afleiding waarnemen wat zich voordoet zonder er een mening of visie over te hebben, zonder het te benoemen of te beoordelen maar het wel te zien binnen het grote geheel. Een blok eikenhout wat nu gebruikt wordt als krukje is tevens de eikenboom die het ooit geweest is. Het is tegelijk het water als de herkomst van het water wat de eikel heeft doen ontwikkelen tot boom. Opmerkzaamheid is veel meer dan alleen opmerken wat zich nu afspeelt. Opmerkzaamheid is het groter geheel zien en begrijpen doordat alles één of meerdere oorzaken heeft en tevens één of meerdere gevolgen heeft. Niets staat op zichzelf, ook dit krukje niet. Daardoor kan je ook niet spreken van een zelfstandig en afzonderlijk individueel karakter. Opmerkzaamheid geeft ons dus inzicht in de [[3 juwelen|Universele wetmatigheden]] wat de kern van de [[Dharma|boeddhistische filosofie]] is. Zie dus niet alleen een krukje, maar zie het geheel van wat ooit was en wat ooit komt. Doe dit zonder oordeel, zonder invulling maar strikt neutraal, waarnemend en objectief. Dat is opmerkzaamheid.
 
===de 3 functies van opmerkzaamheid===
 
Opmerkzaamheid als tool heeft 3 functies binnen ons meditatieproces.
 
====- helder waarnemen wat er in het moment plaatsvindt====
 
Dit is wat de meeste onder opmerkzaamheid zullen verstaan: opmerken van datgene zich nu aandient zonder voorkeur en zonder afkeur.
 
====- opmerkzaamheid versterkt alle andere factoren van verlichting====
 
Opmerkzaamheid versterkt alle andere 6 factoren van verlichting (inzet en energie, het onderzoeken van de gewaarwordingen, verrukking, concentratie, balans en gelijkmoedigheid). Door Opmerkzaamheid raak je gemotiveerd om te mediteren en zo vergroot het je Inzet en krijg je meer Energie. Je durft zodoende ook te Onderzoeken wat de gewaarwordingen zijn die binnen je meditatiegebied zich voordoen zonder angst. Hierdoor vallen langzaam negatieve eigenschappen weg waardoor er Verrukking ontstaat. Binnen je meditatie zul je een steeds diepere staat van Concentratie gaan ervaren, meer Balans en meer Gelijkmoedigheid.
 
====- het in balans brengen van de geest====
 
De geest is de energie voortkomend uit ons [[ego]] en als we zónder opmerkzaamheid gaan mediteren zullen gedachten en gevoelens alle aandacht opeisen en de geest onrustig maken. Als we op deze manier verder mediteren zal angst opkomen omdat we bang zijn wederom een onrustige meditatie mee te gaan maken. Pijnlijke gedachten zullen opkomen de geest zal alleen maar meer onrustig worden. Door zeer opmerkzaam te zijn en opmerkzaamheid ook als tool weten te gebruiken zal het tegenovergestelde gaan gebeuren. Je kijkt alleen naar datgene zich voordoet en doet dit ook neutraal. Zodoende kan je zelfs naar de pijnlijke gedachten kijken en opmerken wat ze werkelijk zijn; een stukje onjuiste informatie. Hierdoor ontstaat er rust en evenwicht in de geest wat het meditatieproces alleen maar ten goede komt. 
 
===de 4 grondslagen van opmerkzaamheid===
 
We kunnen opmerkzaamheid ontwikkelen in 4 ervaringswerelden. Dit proces wordt uitgebreider beschreven in het [[Ontstaan der emoties]].
 
====- opmerkzaamheid op het fysieke vlak====
 
met het fysieke vlak wordt ons lichaam en de zintuiglijke waarnemingen bedoeld. Elk van onze zintuigen heeft een eigen [[bewustzijn]] en neemt ook op zijn eigen specifieke manier waar:
* de ogen hebben oog-bewustzijn en zien beelden
* de oren hebben oor-bewustzijn en horen geluiden
* de tong heeft een tong-bewustzijn en proeft smaken
* de neus heeft neus-bewustzijn en ruikt geuren
* de tastzin heeft tastzin-bewustzijn en voelt gewaarwordingen
 
Deze 5 zintuigen zijn verbonden met ons neurologische stelsel en kunnen alleen waarnemen wat zich nú voordoet binnen het bereik van het bewuste zintuig.
 
* de geest heeft geest-bewustzijn en voelt aan zodat we ervaren.
 
De geest is niet verbonden met het neurologische systeem en wordt niet beperkt door het nú en heeft ook geen beperkt bereik. Zo kan de geest ons dingen laten zien, horen, proeven, ruiken en voelen wat er nú niet is of nooit is geweest. Ik zeg Roze olifantjes en daar waar de ogen deze niet zien creëert de geest een beeld zodat we ze wel ervaren.
 
====- opmerkzaamheid op het emotionele vlak====
 
Wat de ogen, oren, tong, neus en tastzin waarnemen is neutraal. De opmerkzaamheid van het zien, horen, proeven, ruiken en voelen is ook neutraal. Maar zodra een conditionering aanwezig is zullen we de waarneming als leuk of niet-leuk interpreteren en hier begint de dualiteit. We zullen een emotie gaan ervaren van begeerte of aversie en ook hierop kunnen we opmerkzaam zijn. Vanaf dit moment zal de geest in onbalans komen en zich helemaal gaan richten op het omarmen van zowel de begeerte als dat wat we begeren of de aversie en datgene we niet willen. Datgene we waarnemen is van nature neutraal, maar de geest ervaart het met begeerte of aversie en we ervaren datgene we waarnemen niet meer neutraal.
 
====- opmerkzaam zijn van het mentale vlak====
 
Nadat een emotie (begeerte of aversie) is aangemaakt door de geest komen we in een gemoedstoestand. Ook deze splitst zich in begeerte (blijdschap, verliefdheid, opgetogenheid, passie) en aversie (boos, verdrietig, teleurgesteld, jaloers). Op zich is er niks mis met boosheid en al helemaal niet met blijdschap, als we deze maar kunnen observeren en aannemen zoals ze zijn en ons er niet door laten leiden of sturen. We zijn sterk geneigd helemaal mee te gaan in onze gemoedstoestanden, zo erg dat we ons boos voelen, boze gedachten krijgen, een krop in de keel voelen en ons boos gedragen. Opmerkzaamheid van het mentale vlak leert ons dat we de boosheid, of welke gemoedstoestand dan ook, op zien komen, voelen en ervaren wat het is waardoor het als vanzelf milder wordt en als zodanig verdwijnt.
 
====- opmerkzaamheid tot de Dharma====
 
Er zijn een aantal Universele wetmatigheden waar alles en iedereen aan onderhevig is:
 
* alles heeft een bepaalde oorzaak en creëert tegelijk een gevolg
* niets staat op zichzelf, er is altijd een samenhang met andere factoren
* er bestaat geen individueel iets, geen ik, geen mijn, geen zelf
 
Je hoeft deze wetmatigheden niet aan te nemen, je zult het herkennen als je opmerkzaam om je heen kijkt. Doe dat eens gedurende een dag en je zult het in alles, overal en in iedereen herkennen. Herkennen en erkennen van de universele wetmatigheden zal uiteindelijk een enorme rust en balans gaan geven.
 
==Inzet (viriya) en Energie (Pañña)==
 
Dit gaat over de energie die je erin stopt (inzet) en de energie die je eruit haalt. Voor veel mensen die met meditatie bezig zijn is het nog steeds de sluitpost van de dag. Anderen stellen voorwaarden aan meditatie of doen het op halve kracht. De smoezen die mensen bedenken zijn legio:
 
* ''"als ik tijd heb ga ik mediteren"''
* ''"ik voel mij vandaag niet zo lekker, ik mediteer wel weer als ik mij beter voel"''
* ''"ik voel mij de laatste tijd heel erg in balans, dus ik hoef niet te mediteren"''
 
Vaak wordt mij gevraagd: ''Hoe kan ik ervoor zorgen dat ik vaker ga mediteren?''. Het antwoord is heel eenvoudig: ''Door het te doen!''. Dat is Inzet, gat het gewoon doen. Je eet elke dag, je creëert dagelijks rustmoment en comfortzones, als je dat kunt dan kan je ook een moment vrijmaken om te gaan mediteren. Er is een bekende stelling binnen de [[Vipassana]]:
 
: ''Mediteer dagelijks een uur en je hebt 2 uur minder slaap nodig''.
 
Slapen heeft mede als functie het lichaam tot rust te brengen, maar meditatie doet dat ook en kan het nog veel beter. In plaats van tijd te kort te hebben voor je meditatie hou je tijd over.
 
Inzet gaat niet alleen over 'het doen', maar ook de overgave van het doen. Doe het volledig, ga er vol in. Schroom je niet om het jezelf moeilijk te maken, observeer niet alleen de makkelijke en fijne gewaarwordingen maar ook de lastige en pijnlijke gewaarwordingen. Mediteren op halve kracht is geen mediteren; je kunt niet een beetje aan je concentratie werken of een beetje neutraal waarnemen. Doe het volledig. En hou je meditatie ook vast na de meditatie. Steek niet gelijk een sigaret op, zet niet gelijk de radio aan en kijk niet gelijk op je What's-app. Blijf in de flow van aandacht waarnemen. 
 
Wat levert meditatie op? Veel op de lange termijn maar ook genoeg op de korte termijn; energie bijvoorbeeld. Je zult merken dat je naast een gevoel van balans ook meer energie zult gaan krijgen, zo erg zelfs dat je je fitter en vitaler zult voelen en ook minder slaap nodig zult gaan hebben. Iets wat al in de 3e week van je dagelijkse meditatie beoefening op zal gaan treden. Je zult niet de eerste zijn die door het mediteren zin gaat krijgen om yoga te gaan beoefenen of te gaan sporten.
 
===de 4 grote inspanningen (Sammappadhana)===
 
Het is uitermate belangrijk in je meditatie Inzet en Energie te tonen, al was het maar om de verschillende valkuilen te ontwijken. Deze valkuilen kunnen samengevat worden in 4 grote inspanningen:
 
====- het voeden van heilzame gemoedstoestanden die al aanwezig zijn====
 
Heilzame gemoedstoestanden hebben altijd een schaduwzijde zoals mededogen en medelijden. Mededogen is een heilzame gemoedstoestand die in elke mens aanwezig is maar soms zeer sluimerend. Het is een grote inspanning om deze zuivere gemoedstoestand groter te laten worden door er actief mee om te gaan.
 
====- de inzet niet verstrikt te raken in onheilzame gemoedstoestanden die al aanwezig zijn====
 
In ieder mens zit naast mededogen ook medelijden wat een onheilzame gemoedstoestand is. Naast de inspanning te tonen mededogen te doen vergroten kan je ook, en tegelijk, de inspanning tonen om medelijden te verkleinen.
 
====- het ontwikkelen van heilzame gemoedstoestanden die nog niet aanwezig zijn====
 
Onvoorwaardelijke Liefde, vrijgevigheid, compassie en vergevingsgezindheid zijn gemoedstoestanden die niet als vanzelf in elke mens aanwezig zijn en ontwikkeld dienen te worden. 
 
====- de inzet om onheilzame gemoedstoestanden die nog niet aanwezig zijn te vermijden====
 
Er zijn vele gemoedstoestanden die niet als van nature in de mens ontwikkeld zijn en het is aan ons te waken dat ze ook geen kans krijgen zich te ontwikkelen. Ook dat vraagt een grote inspanning.
 
==Het onderzoeken van de gewaarwordingen (dhammavicaya)==
 
Het boeddhisme is er heel duidelijk over:
 
: ''Neem niks zomaar aan.''
 
De volledige boeddhistische filosofie inclusief zijn Universele wetmatigheden is door iedereen op elk moment van de dag te onderzoeken. Het onderzoek dient door de beoefenaar (Nãmman) zelf gedaan te worden en zal 2 terreinen beslaan:
 
* Pañña; wijsheid. Wijsheid wordt verkregen bij de samenkomst van kennis, ervaring en intuïtie 
* Prãna; de energie die balans creëert 
 
Nãmman onderzoekt dus Pañña en Prãna door het zelf de gewaarwordingen te ervaren en te beleven.
 
:''De factor van Verlichting van energie wordt voortgebracht wanneer men met wijsheid iets onderzoekt, doorgrondt en begint met exact navorsen ervan. En door ontplooiing komt die in iemand tot volmaaktheid. (Pali-canon: M.118)''
 
==Verrukking (pīti)==
 
Met pīti (verrukking, belangstelling en vreugde) wordt niet een gevoel bedoeld maar de vreugdevolle belangstelling en enthousiasme van het meditatieproces.
 
:''Wanneer men zichzelf vrij ziet van de vijf hindernissen ontstaat vreugde. In degene die vol vreugde is, ontstaat verrukking. Bij degene wiens geest vol verrukking is, is het lichaam gekalmeerd. Wanneer het lichaam tot bedaren is gekomen, voelt men geluk. En een gelukkige geest vindt concentratie. (Pali-canon: D.2)''
 
Zodra we de Universele wetmatigheden langzaamaan gaan inzien, herkennen en erkennen komt er een stuk rust en balans over je heen en zul je situaties in je leven gaan begrijpen. Dingen zijn zoals ze zijn omdat ze onderhevig zijn aan de wetmatigheden: alles komt op en veranderd weer in iets anders, niets is blijvend en niets staat op zichzelf. Het kan echter heel goed zijn dat je jarenlang geleefd hebt met het idee dat val alles blijvend is en op zichzelf staan. Dat is een stuk onjuiste informatie waar je een geloof omheen gebouwd hebt die echter niet correspondeert met de werkelijkheid om je heen, en dit kan voor de nodige onrust zorgen. Zodra je de wetmatigheden gaan begrijpen komt er dus een enorme verrukking over je heen omdat je de inzichten gaat herkennen in alles om je heen en in jezelf.
 
==Concentratie (samādhi)==
 
Het [[Ontstaan der emoties]] laat duidelijk zien dat processen bottum-up zijn en het inzicht verkrijgen van deze processen top-down. Bij een mens ontstaat een emotie (begin van de dualiteit) indien een conditioning aanwezig is die door een zintuigbewustzijn wordt aangeraakt omdat we een situatie waarnemen. Wij nemen bijvoorbeeld een hond waar met ons oogbewustzijn en als er een conditionering op dit vlak aanwezig is zal er een emotie (begeerte of aversie) in ons ontstaan die een gemoedstoestand oproept en er een handeling zal gaan ontstaan. Die handeling zal de situatie omarmen (in het geval van een begeerte) of afstoten (in het geval van een aversie). Dit proces is bottum-up.
 
Het gewaarworden van dit proces doen we middels concentratie en is top-down. Hoe scherper onze concentratie hoe dieper we inzicht krijgen in dit proces. Een oppervlakkige mediteerder zal de handelingen waarnemen, iemand die dieper kan kijken ziet de gemoedstoestanden, kan je nog dieper kijken dan zie je de emotie. het is dus van belang dat je een zuivere en diepe concentratie in je meditatie hebt.
 
Er bestaand 3 vormen van concentratie die actief gebruikt kunnen worden binnen het meditatie-proces.     
 
===éénpuntigheid===
 
Hierbij wordt alle aandacht, focus en concentratie op 1 punt gelegd welk zo klein mogelijk is. Dit kan een mantra zijn, een beeld, kaars, tikkend geluid of een steen in je hand maar de beste manier om éénpuntigheid te creëren is aandacht op de ademhaling. In de Pali-canon is een aparte soetra gewijd aan de 'aandacht op de ademhaling' [[Ãnãpãnasati-Sutta]] waarin uitgelegd wordt waarom deze vorm van éénpuntgerichtheid zo belangrijk is.
 
Belangrijk is om deze éénpuntigheid steeds kleiner te maken, want ook al richt je je op 1 punt, dat punt kan altijd kleiner gemaakt worden, en kleiner, en kleiner totdat de éénpuntigheid niet meer betreft dan een vierkante millimeter. Deze meditatievorm zorgt voor een stabiele geest en we onderdrukken de afleiding, het is een methode die we voornamelijk binnen de concentratie meditatie toepassen.
 
===momentconcentratie===
 
Hierbij wordt alle aandacht, focus en concentratie gelegd op datgene we op dít moment waarnemen, ongeacht wat dat is of waar we het waarnemen. Zodoende kunnen we het ene moment de ademhaling observeren, daarna een kriebel op de linkerduim, vervolgens een geluid, daarna een gedachte, etc... Het object is dus niet belangrijk maar het proces van 'in het nú blijven' des te meer. Het is een methode die we voornamelijk binnen de [[Vipassana]] meditatie toepassen. Naast concentratie dient ook de neutraliteit goed neergezet te worden.
 
===toegangsconcentratie===
 
Voor een meditatie kunnen we bewust voor kiezen om éénpuntigheid te gaan beoefenen of momentconcentratie. Na vele honderden uren aan meditatie van beide zal een andere meditatievorm gaan optreden namelijk 'toegangsmeditatie'. Hierin gaan we nog dieper de meditatie in en komen uit op een niveau waarin de ratio en het denken bijna uitgebannen zijn en er een strikte concentratie, neutraliteit en observatie aanwezig is. Door de observatie hebben we het gevoel dat we inzoomen en nog verder inzoomen totdat we alleen nog maar de logica van de processen achter alles gaan inzien en begrijpen.
 
==Balans (passaddhi)==
 
Balans en rust is iets wat ieder mens zoekt en vreemd genoeg is het tegelijk de reden waarom mensen stoppen met hun meditatie. Balans uit zich op verschillende manieren:
 
* fysieke balans: het lichaam is gezond, in conditie, op gewicht en heeft geen vage aandoeningen
* emotionele balans: een grote afwezigheid van emoties waardoor alleen het voelen overblijft
* mentale balans: gedachten schieten niet heen en weer maar zijn alleen aanwezig om de situatie waarin je zit effectief te duiden
* spirituele balans: een algeheel gevoel van welbehagen en innerlijke rust, ongeacht wat je aan het doen bent
 
Dit klinkt prachtig, maar het kan als overweldigend ervaren worden. Oude patronen zullen namelijk losgelaten worden; het bezoeken van bepaalde vrienden en situaties, hobbies en andere bezigheden. De behoefte om minder dingen tegelijk te doen en meer de natuur op te zoeken en alleen te zijn neemt toe. We zijn zo gewend om de afleiding op te zoeken om de onbalans maar niet te hoeven ervaren, dat wanneer we de balans wel ervaren we de afleiding niet meer nodig hebben. Maar die afleiding kan een begeerte op zich geworden zijn wat dus ook losgelaten dient te worden. En dat kan een zwaar proces zijn.
 
==Gelijkmoedigheid (upekkha)==
 
Meditatie op zich is een middel. Een trucje. Want hoe resulteert jouw meditatieproces zich? Heb je de dagelijkse meditatie nodig om in balans te blijven? Is het jouw rustmoment van de dag? Ben je anders als je een week wel of niet mediteert? Meditatie is een methode om de Universele wetmatigheden volledig in te zien, zodanig dat je begeerte en aversie kunt loslaten omdat je bent gaan inzien dat er geen 'zelf' is die kan begeren of aversie hebben. En zodoende accepteer je elke situatie zoals deze is, omdat er geen andere manier is en daar heb je vrede mee.
 
===valkuilen===
 
Gelijkmoedigheid kan nog wel eens verward worden met onverschilligheid, alsof helemaal niks meer belangrijk is, omdat dingen zijn zoals ze zijn en je dat maar dient te accepteren. Dit is onjuist.
 
:''Gelijkmoedigheid is een ethische eigenschap en moet niet verward worden met onverschilligheid. Het is evenwicht van de geest. Het is moeilijk een gelijk gemoed te hebben onder alle omstandigheden. Gelijkmoedigheid is een gevolg van een kalme geconcentreerde geest. Men wordt niet meer geraakt door geluk noch door pijn, omdat men verlangen heeft opgegeven. (Pali-canon: Dhp.83)''
 
Gelijkmoedigheid zal altijd samen gaan met [[Liefde|mededogen]] en de wens lijden te voorkomen en indien aanwezig te verkleinen en daar kan naar gehandeld worden door de handelen vanuit mededogen. Kijk naar een persoon als Nelson Mandela of Mahatma Gandhi.
 
Tegelijk moet een meditatieproces niet het vervangen van het ene pakket aan conditioneringen voor het andere pakket aan conditioneringen zijn. Hierdoor kan 'Spirituele correctheid' ontstaan waarbij men wederom dingen gaan vastzetten, denkende dat dat mededogen is:
 
* je mag niet oordelen
* alles is liefde
* wij moeten de wereld overtuigen dat...
* accepteer alles wat er is
 
Dit is een misleidende, oppervlakkige onjuistheid die maar al te vaak optreedt en verward wordt met gelijkmoedigheid. 
 
 
[[Categorie: Boeddhistische dharma]]

Versie van 19 nov 2022 12:42

De 7 factoren van verlichting (Pali-canon: M.118-i84) zijn 7 kwaliteiten die de beoefenaar in zichzelf ontwikkeld en cultiveert middels meditatie. De 7 factoren zijn zowel 'tools' als ook voorwaarden om verlichting te kunnen bereiken. Mediteren zonder kennis of het ontwikkelen van deze tools wordt gezien als richtingloos mediteren met als vergelijk: "Vissen zonder haakje". De 7 factoren van Verlichting zijn:

  • opmerkzaamheid
  • inzet en energie
  • het onderzoeken van de gewaarwordingen
  • verrukking
  • concentratie
  • balans
  • gelijkmoedigheid
Wanneer deze zeven factoren goed ontwikkeld worden, voeren ze naar volmaakte wijsheid en naar Nibbāna. Ze worden bevorderd door afzondering, ontzegging, onthechten. (Pali-canon: M.77; M.118)


Opmerkzaamheid (sati)

In het 8-voudige pad wordt Opmerkzaamheid verder uitgeschreven in de paden Concentratie en Neutraliteit. Opmerkzaamheid is zonder afleiding waarnemen wat zich voordoet zonder er een mening of visie over te hebben, zonder het te benoemen of te beoordelen maar het wel te zien binnen het grote geheel. Een blok eikenhout wat nu gebruikt wordt als krukje is tevens de eikenboom die het ooit geweest is. Het is tegelijk het water als de herkomst van het water wat de eikel heeft doen ontwikkelen tot boom. Opmerkzaamheid is veel meer dan alleen opmerken wat zich nu afspeelt. Opmerkzaamheid is het groter geheel zien en begrijpen doordat alles één of meerdere oorzaken heeft en tevens één of meerdere gevolgen heeft. Niets staat op zichzelf, ook dit krukje niet. Daardoor kan je ook niet spreken van een zelfstandig en afzonderlijk individueel karakter. Opmerkzaamheid geeft ons dus inzicht in de Universele wetmatigheden wat de kern van de boeddhistische filosofie is. Zie dus niet alleen een krukje, maar zie het geheel van wat ooit was en wat ooit komt. Doe dit zonder oordeel, zonder invulling maar strikt neutraal, waarnemend en objectief. Dat is opmerkzaamheid.

de 3 functies van opmerkzaamheid

Opmerkzaamheid als tool heeft 3 functies binnen ons meditatieproces.

- helder waarnemen wat er in het moment plaatsvindt

Dit is wat de meeste onder opmerkzaamheid zullen verstaan: opmerken van datgene zich nu aandient zonder voorkeur en zonder afkeur.

- opmerkzaamheid versterkt alle andere factoren van verlichting

Opmerkzaamheid versterkt alle andere 6 factoren van verlichting (inzet en energie, het onderzoeken van de gewaarwordingen, verrukking, concentratie, balans en gelijkmoedigheid). Door Opmerkzaamheid raak je gemotiveerd om te mediteren en zo vergroot het je Inzet en krijg je meer Energie. Je durft zodoende ook te Onderzoeken wat de gewaarwordingen zijn die binnen je meditatiegebied zich voordoen zonder angst. Hierdoor vallen langzaam negatieve eigenschappen weg waardoor er Verrukking ontstaat. Binnen je meditatie zul je een steeds diepere staat van Concentratie gaan ervaren, meer Balans en meer Gelijkmoedigheid.

- het in balans brengen van de geest

De geest is de energie voortkomend uit ons ego en als we zónder opmerkzaamheid gaan mediteren zullen gedachten en gevoelens alle aandacht opeisen en de geest onrustig maken. Als we op deze manier verder mediteren zal angst opkomen omdat we bang zijn wederom een onrustige meditatie mee te gaan maken. Pijnlijke gedachten zullen opkomen de geest zal alleen maar meer onrustig worden. Door zeer opmerkzaam te zijn en opmerkzaamheid ook als tool weten te gebruiken zal het tegenovergestelde gaan gebeuren. Je kijkt alleen naar datgene zich voordoet en doet dit ook neutraal. Zodoende kan je zelfs naar de pijnlijke gedachten kijken en opmerken wat ze werkelijk zijn; een stukje onjuiste informatie. Hierdoor ontstaat er rust en evenwicht in de geest wat het meditatieproces alleen maar ten goede komt.

de 4 grondslagen van opmerkzaamheid

We kunnen opmerkzaamheid ontwikkelen in 4 ervaringswerelden. Dit proces wordt uitgebreider beschreven in het Ontstaan der emoties.

- opmerkzaamheid op het fysieke vlak

met het fysieke vlak wordt ons lichaam en de zintuiglijke waarnemingen bedoeld. Elk van onze zintuigen heeft een eigen bewustzijn en neemt ook op zijn eigen specifieke manier waar:

  • de ogen hebben oog-bewustzijn en zien beelden
  • de oren hebben oor-bewustzijn en horen geluiden
  • de tong heeft een tong-bewustzijn en proeft smaken
  • de neus heeft neus-bewustzijn en ruikt geuren
  • de tastzin heeft tastzin-bewustzijn en voelt gewaarwordingen

Deze 5 zintuigen zijn verbonden met ons neurologische stelsel en kunnen alleen waarnemen wat zich nú voordoet binnen het bereik van het bewuste zintuig.

  • de geest heeft geest-bewustzijn en voelt aan zodat we ervaren.

De geest is niet verbonden met het neurologische systeem en wordt niet beperkt door het nú en heeft ook geen beperkt bereik. Zo kan de geest ons dingen laten zien, horen, proeven, ruiken en voelen wat er nú niet is of nooit is geweest. Ik zeg Roze olifantjes en daar waar de ogen deze niet zien creëert de geest een beeld zodat we ze wel ervaren.

- opmerkzaamheid op het emotionele vlak

Wat de ogen, oren, tong, neus en tastzin waarnemen is neutraal. De opmerkzaamheid van het zien, horen, proeven, ruiken en voelen is ook neutraal. Maar zodra een conditionering aanwezig is zullen we de waarneming als leuk of niet-leuk interpreteren en hier begint de dualiteit. We zullen een emotie gaan ervaren van begeerte of aversie en ook hierop kunnen we opmerkzaam zijn. Vanaf dit moment zal de geest in onbalans komen en zich helemaal gaan richten op het omarmen van zowel de begeerte als dat wat we begeren of de aversie en datgene we niet willen. Datgene we waarnemen is van nature neutraal, maar de geest ervaart het met begeerte of aversie en we ervaren datgene we waarnemen niet meer neutraal.

- opmerkzaam zijn van het mentale vlak

Nadat een emotie (begeerte of aversie) is aangemaakt door de geest komen we in een gemoedstoestand. Ook deze splitst zich in begeerte (blijdschap, verliefdheid, opgetogenheid, passie) en aversie (boos, verdrietig, teleurgesteld, jaloers). Op zich is er niks mis met boosheid en al helemaal niet met blijdschap, als we deze maar kunnen observeren en aannemen zoals ze zijn en ons er niet door laten leiden of sturen. We zijn sterk geneigd helemaal mee te gaan in onze gemoedstoestanden, zo erg dat we ons boos voelen, boze gedachten krijgen, een krop in de keel voelen en ons boos gedragen. Opmerkzaamheid van het mentale vlak leert ons dat we de boosheid, of welke gemoedstoestand dan ook, op zien komen, voelen en ervaren wat het is waardoor het als vanzelf milder wordt en als zodanig verdwijnt.

- opmerkzaamheid tot de Dharma

Er zijn een aantal Universele wetmatigheden waar alles en iedereen aan onderhevig is:

  • alles heeft een bepaalde oorzaak en creëert tegelijk een gevolg
  • niets staat op zichzelf, er is altijd een samenhang met andere factoren
  • er bestaat geen individueel iets, geen ik, geen mijn, geen zelf

Je hoeft deze wetmatigheden niet aan te nemen, je zult het herkennen als je opmerkzaam om je heen kijkt. Doe dat eens gedurende een dag en je zult het in alles, overal en in iedereen herkennen. Herkennen en erkennen van de universele wetmatigheden zal uiteindelijk een enorme rust en balans gaan geven.

Inzet (viriya) en Energie (Pañña)

Dit gaat over de energie die je erin stopt (inzet) en de energie die je eruit haalt. Voor veel mensen die met meditatie bezig zijn is het nog steeds de sluitpost van de dag. Anderen stellen voorwaarden aan meditatie of doen het op halve kracht. De smoezen die mensen bedenken zijn legio:

  • "als ik tijd heb ga ik mediteren"
  • "ik voel mij vandaag niet zo lekker, ik mediteer wel weer als ik mij beter voel"
  • "ik voel mij de laatste tijd heel erg in balans, dus ik hoef niet te mediteren"

Vaak wordt mij gevraagd: Hoe kan ik ervoor zorgen dat ik vaker ga mediteren?. Het antwoord is heel eenvoudig: Door het te doen!. Dat is Inzet, gat het gewoon doen. Je eet elke dag, je creëert dagelijks rustmoment en comfortzones, als je dat kunt dan kan je ook een moment vrijmaken om te gaan mediteren. Er is een bekende stelling binnen de Vipassana:

Mediteer dagelijks een uur en je hebt 2 uur minder slaap nodig.

Slapen heeft mede als functie het lichaam tot rust te brengen, maar meditatie doet dat ook en kan het nog veel beter. In plaats van tijd te kort te hebben voor je meditatie hou je tijd over.

Inzet gaat niet alleen over 'het doen', maar ook de overgave van het doen. Doe het volledig, ga er vol in. Schroom je niet om het jezelf moeilijk te maken, observeer niet alleen de makkelijke en fijne gewaarwordingen maar ook de lastige en pijnlijke gewaarwordingen. Mediteren op halve kracht is geen mediteren; je kunt niet een beetje aan je concentratie werken of een beetje neutraal waarnemen. Doe het volledig. En hou je meditatie ook vast na de meditatie. Steek niet gelijk een sigaret op, zet niet gelijk de radio aan en kijk niet gelijk op je What's-app. Blijf in de flow van aandacht waarnemen.

Wat levert meditatie op? Veel op de lange termijn maar ook genoeg op de korte termijn; energie bijvoorbeeld. Je zult merken dat je naast een gevoel van balans ook meer energie zult gaan krijgen, zo erg zelfs dat je je fitter en vitaler zult voelen en ook minder slaap nodig zult gaan hebben. Iets wat al in de 3e week van je dagelijkse meditatie beoefening op zal gaan treden. Je zult niet de eerste zijn die door het mediteren zin gaat krijgen om yoga te gaan beoefenen of te gaan sporten.

de 4 grote inspanningen (Sammappadhana)

Het is uitermate belangrijk in je meditatie Inzet en Energie te tonen, al was het maar om de verschillende valkuilen te ontwijken. Deze valkuilen kunnen samengevat worden in 4 grote inspanningen:

- het voeden van heilzame gemoedstoestanden die al aanwezig zijn

Heilzame gemoedstoestanden hebben altijd een schaduwzijde zoals mededogen en medelijden. Mededogen is een heilzame gemoedstoestand die in elke mens aanwezig is maar soms zeer sluimerend. Het is een grote inspanning om deze zuivere gemoedstoestand groter te laten worden door er actief mee om te gaan.

- de inzet niet verstrikt te raken in onheilzame gemoedstoestanden die al aanwezig zijn

In ieder mens zit naast mededogen ook medelijden wat een onheilzame gemoedstoestand is. Naast de inspanning te tonen mededogen te doen vergroten kan je ook, en tegelijk, de inspanning tonen om medelijden te verkleinen.

- het ontwikkelen van heilzame gemoedstoestanden die nog niet aanwezig zijn

Onvoorwaardelijke Liefde, vrijgevigheid, compassie en vergevingsgezindheid zijn gemoedstoestanden die niet als vanzelf in elke mens aanwezig zijn en ontwikkeld dienen te worden.

- de inzet om onheilzame gemoedstoestanden die nog niet aanwezig zijn te vermijden

Er zijn vele gemoedstoestanden die niet als van nature in de mens ontwikkeld zijn en het is aan ons te waken dat ze ook geen kans krijgen zich te ontwikkelen. Ook dat vraagt een grote inspanning.

Het onderzoeken van de gewaarwordingen (dhammavicaya)

Het boeddhisme is er heel duidelijk over:

Neem niks zomaar aan.

De volledige boeddhistische filosofie inclusief zijn Universele wetmatigheden is door iedereen op elk moment van de dag te onderzoeken. Het onderzoek dient door de beoefenaar (Nãmman) zelf gedaan te worden en zal 2 terreinen beslaan:

  • Pañña; wijsheid. Wijsheid wordt verkregen bij de samenkomst van kennis, ervaring en intuïtie
  • Prãna; de energie die balans creëert

Nãmman onderzoekt dus Pañña en Prãna door het zelf de gewaarwordingen te ervaren en te beleven.

De factor van Verlichting van energie wordt voortgebracht wanneer men met wijsheid iets onderzoekt, doorgrondt en begint met exact navorsen ervan. En door ontplooiing komt die in iemand tot volmaaktheid. (Pali-canon: M.118)

Verrukking (pīti)

Met pīti (verrukking, belangstelling en vreugde) wordt niet een gevoel bedoeld maar de vreugdevolle belangstelling en enthousiasme van het meditatieproces.

Wanneer men zichzelf vrij ziet van de vijf hindernissen ontstaat vreugde. In degene die vol vreugde is, ontstaat verrukking. Bij degene wiens geest vol verrukking is, is het lichaam gekalmeerd. Wanneer het lichaam tot bedaren is gekomen, voelt men geluk. En een gelukkige geest vindt concentratie. (Pali-canon: D.2)

Zodra we de Universele wetmatigheden langzaamaan gaan inzien, herkennen en erkennen komt er een stuk rust en balans over je heen en zul je situaties in je leven gaan begrijpen. Dingen zijn zoals ze zijn omdat ze onderhevig zijn aan de wetmatigheden: alles komt op en veranderd weer in iets anders, niets is blijvend en niets staat op zichzelf. Het kan echter heel goed zijn dat je jarenlang geleefd hebt met het idee dat val alles blijvend is en op zichzelf staan. Dat is een stuk onjuiste informatie waar je een geloof omheen gebouwd hebt die echter niet correspondeert met de werkelijkheid om je heen, en dit kan voor de nodige onrust zorgen. Zodra je de wetmatigheden gaan begrijpen komt er dus een enorme verrukking over je heen omdat je de inzichten gaat herkennen in alles om je heen en in jezelf.

Concentratie (samādhi)

Het Ontstaan der emoties laat duidelijk zien dat processen bottum-up zijn en het inzicht verkrijgen van deze processen top-down. Bij een mens ontstaat een emotie (begin van de dualiteit) indien een conditioning aanwezig is die door een zintuigbewustzijn wordt aangeraakt omdat we een situatie waarnemen. Wij nemen bijvoorbeeld een hond waar met ons oogbewustzijn en als er een conditionering op dit vlak aanwezig is zal er een emotie (begeerte of aversie) in ons ontstaan die een gemoedstoestand oproept en er een handeling zal gaan ontstaan. Die handeling zal de situatie omarmen (in het geval van een begeerte) of afstoten (in het geval van een aversie). Dit proces is bottum-up.

Het gewaarworden van dit proces doen we middels concentratie en is top-down. Hoe scherper onze concentratie hoe dieper we inzicht krijgen in dit proces. Een oppervlakkige mediteerder zal de handelingen waarnemen, iemand die dieper kan kijken ziet de gemoedstoestanden, kan je nog dieper kijken dan zie je de emotie. het is dus van belang dat je een zuivere en diepe concentratie in je meditatie hebt.

Er bestaand 3 vormen van concentratie die actief gebruikt kunnen worden binnen het meditatie-proces.

éénpuntigheid

Hierbij wordt alle aandacht, focus en concentratie op 1 punt gelegd welk zo klein mogelijk is. Dit kan een mantra zijn, een beeld, kaars, tikkend geluid of een steen in je hand maar de beste manier om éénpuntigheid te creëren is aandacht op de ademhaling. In de Pali-canon is een aparte soetra gewijd aan de 'aandacht op de ademhaling' Ãnãpãnasati-Sutta waarin uitgelegd wordt waarom deze vorm van éénpuntgerichtheid zo belangrijk is.

Belangrijk is om deze éénpuntigheid steeds kleiner te maken, want ook al richt je je op 1 punt, dat punt kan altijd kleiner gemaakt worden, en kleiner, en kleiner totdat de éénpuntigheid niet meer betreft dan een vierkante millimeter. Deze meditatievorm zorgt voor een stabiele geest en we onderdrukken de afleiding, het is een methode die we voornamelijk binnen de concentratie meditatie toepassen.

momentconcentratie

Hierbij wordt alle aandacht, focus en concentratie gelegd op datgene we op dít moment waarnemen, ongeacht wat dat is of waar we het waarnemen. Zodoende kunnen we het ene moment de ademhaling observeren, daarna een kriebel op de linkerduim, vervolgens een geluid, daarna een gedachte, etc... Het object is dus niet belangrijk maar het proces van 'in het nú blijven' des te meer. Het is een methode die we voornamelijk binnen de Vipassana meditatie toepassen. Naast concentratie dient ook de neutraliteit goed neergezet te worden.

toegangsconcentratie

Voor een meditatie kunnen we bewust voor kiezen om éénpuntigheid te gaan beoefenen of momentconcentratie. Na vele honderden uren aan meditatie van beide zal een andere meditatievorm gaan optreden namelijk 'toegangsmeditatie'. Hierin gaan we nog dieper de meditatie in en komen uit op een niveau waarin de ratio en het denken bijna uitgebannen zijn en er een strikte concentratie, neutraliteit en observatie aanwezig is. Door de observatie hebben we het gevoel dat we inzoomen en nog verder inzoomen totdat we alleen nog maar de logica van de processen achter alles gaan inzien en begrijpen.

Balans (passaddhi)

Balans en rust is iets wat ieder mens zoekt en vreemd genoeg is het tegelijk de reden waarom mensen stoppen met hun meditatie. Balans uit zich op verschillende manieren:

  • fysieke balans: het lichaam is gezond, in conditie, op gewicht en heeft geen vage aandoeningen
  • emotionele balans: een grote afwezigheid van emoties waardoor alleen het voelen overblijft
  • mentale balans: gedachten schieten niet heen en weer maar zijn alleen aanwezig om de situatie waarin je zit effectief te duiden
  • spirituele balans: een algeheel gevoel van welbehagen en innerlijke rust, ongeacht wat je aan het doen bent

Dit klinkt prachtig, maar het kan als overweldigend ervaren worden. Oude patronen zullen namelijk losgelaten worden; het bezoeken van bepaalde vrienden en situaties, hobbies en andere bezigheden. De behoefte om minder dingen tegelijk te doen en meer de natuur op te zoeken en alleen te zijn neemt toe. We zijn zo gewend om de afleiding op te zoeken om de onbalans maar niet te hoeven ervaren, dat wanneer we de balans wel ervaren we de afleiding niet meer nodig hebben. Maar die afleiding kan een begeerte op zich geworden zijn wat dus ook losgelaten dient te worden. En dat kan een zwaar proces zijn.

Gelijkmoedigheid (upekkha)

Meditatie op zich is een middel. Een trucje. Want hoe resulteert jouw meditatieproces zich? Heb je de dagelijkse meditatie nodig om in balans te blijven? Is het jouw rustmoment van de dag? Ben je anders als je een week wel of niet mediteert? Meditatie is een methode om de Universele wetmatigheden volledig in te zien, zodanig dat je begeerte en aversie kunt loslaten omdat je bent gaan inzien dat er geen 'zelf' is die kan begeren of aversie hebben. En zodoende accepteer je elke situatie zoals deze is, omdat er geen andere manier is en daar heb je vrede mee.

valkuilen

Gelijkmoedigheid kan nog wel eens verward worden met onverschilligheid, alsof helemaal niks meer belangrijk is, omdat dingen zijn zoals ze zijn en je dat maar dient te accepteren. Dit is onjuist.

Gelijkmoedigheid is een ethische eigenschap en moet niet verward worden met onverschilligheid. Het is evenwicht van de geest. Het is moeilijk een gelijk gemoed te hebben onder alle omstandigheden. Gelijkmoedigheid is een gevolg van een kalme geconcentreerde geest. Men wordt niet meer geraakt door geluk noch door pijn, omdat men verlangen heeft opgegeven. (Pali-canon: Dhp.83)

Gelijkmoedigheid zal altijd samen gaan met mededogen en de wens lijden te voorkomen en indien aanwezig te verkleinen en daar kan naar gehandeld worden door de handelen vanuit mededogen. Kijk naar een persoon als Nelson Mandela of Mahatma Gandhi.

Tegelijk moet een meditatieproces niet het vervangen van het ene pakket aan conditioneringen voor het andere pakket aan conditioneringen zijn. Hierdoor kan 'Spirituele correctheid' ontstaan waarbij men wederom dingen gaan vastzetten, denkende dat dat mededogen is:

  • je mag niet oordelen
  • alles is liefde
  • wij moeten de wereld overtuigen dat...
  • accepteer alles wat er is

Dit is een misleidende, oppervlakkige onjuistheid die maar al te vaak optreedt en verward wordt met gelijkmoedigheid.