Gevoel
Het Boeddhistisch woordenboek
In zowel de Dharma als het Boeddhisme worden veel termen gebruikt die voortkomen uit het Pali of het Sanskriet. Veel van die termen zijn voor de meeste onbekend, andere hebben een betekenis vanuit het Hindoeïsme, maar hebben een heel andere betekenis in het Boeddhisme. Vertalen van deze termen naar het Nederlands is soms lastig omdat het vertaalde woord reeds een betekenis heeft. Op deze wiki hebben we een woordenboek opgesteld met de meest voorkomende termen uit het Boeddhisme (In Pali, Sanskriet of der Nederlandse vertaling) met een uitleg. Veelal bevat het ook een link naar een uitgebreider artikel.
Gevoel (Vedana)
De boeddhistische term vedanā verwijst naar gevoel (gewaarwording) en is de 3e 3e Kandha (aggregaten) die samen de menselijke ervaring vormen volgens het boeddhisme. Vedanā heeft specifiek betrekking op de emotionele of affectieve toon van een ervaring, dat wil zeggen hoe een zintuiglijke waarneming of mentale gebeurtenis wordt beleefd:
- Aangenaam (sukha): Plezierige of comfortabele gevoelens, zoals genot bij het zien van een mooie bloem.
- Onaangenaam (dukkha): Pijnlijke of oncomfortabele gevoelens, zoals verdriet of fysieke pijn.
- Neutraal (upekkhā): Gevoelens die noch aangenaam, noch onaangenaam zijn, vaak subtiel en minder opvallend.
Boeddhistische psychologie
Vedanā ontstaat als reactie op contact (phassa) tussen een zintuig (zoals oog, oor, geest) en een Zintuiglijk object (zoals een beeld, geluid, gedachte). Het is een automatische respons en geen bewuste keuze. Echter, vedanā speelt een cruciale rol in het ontstaan van verlangen (tanhā), wat leidt tot lijden (dukkha) als men zich vastklampt aan aangename gevoelens of afwijzend is tegenover onaangename gevoelens.
| Vorm (Rüpa) 1e Kandha |
Bewustzijn (Viññana) 2e Kandha |
Contact (Phassa) |
Gevoel (Vedanã) 3e Kandha |
Perceptie (Sañña) 4e Kandha |
Oordeel (Sankhara) 5e Kandha |
|---|---|---|---|---|---|
| ogen | oogbewustzijn | oogcontact | - aangenaam - onaangenaam - Neutraal |
objecten | de hieruit voorkomende handeling |
| oren | oorbewustzijn | oorcontact | geluiden | ||
| tong | tongbewustzijn | tongcontact | smaken | ||
| neus | neusbewustzijn | neuscontact | geuren | ||
| tastzin | tastzinbewustzijn | tastzincontact | aanraking | ||
| geest | gevoelbewustzijn | geestcontact | mentaal |
Meditatie en vedanā
In boeddhistische meditatie, zoals vipassana (inzichtsmeditatie), wordt vedanā zorgvuldig geobserveerd. Het doel is om de vergankelijke en onpersoonlijke aard van gevoelens te begrijpen, zonder eraan vast te klampen of ze af te wijzen. Dit helpt om los te komen van de cyclus van lijden.
Vedanā is niet hetzelfde als emoties in westerse zin, maar eerder een basale gewaarwording die voorafgaat aan complexe emoties. Het is een fundamenteel onderdeel van hoe we de wereld ervaren, en het boeddhisme benadrukt dat het begrijpen van vedanā essentieel is voor het bereiken van wijsheid en bevrijding (nibbana).
Voorbeeld
Als je een warme maaltijd eet, kan het gevoel van de smaak (vedanā) aangenaam zijn. De natuurlijke neiging is om je te hechten aan dat plezier (verlangen), wat kan leiden tot lijden als de maaltijd op is. Door vedanā te observeren als een tijdelijk en onpersoonlijk fenomeen, kun je volgens het boeddhisme meer innerlijke vrede cultiveren. Kortom, vedanā is een sleutelbegrip in het boeddhisme dat ons uitnodigt om bewust te worden van hoe we ervaringen emotioneel labelen en hoe dit onze geest beïnvloedt.